Jan Martens = Jan Willems de Velde Harsenhorst?

[Jan Holtland]

Uit het boek: Historie en gedenkschriften van de Maatschappy tot redding van drenkelingen opgeregt binnen Amsterdam, MDCCLXVII, vierde deel (1822).

Onder Wilsum by Kampen, den 21sten February 1807, gebeurde het, dat eene nieuwe, met omtrent achtduizend steenen, en dus, naar het oordeel van deskundigen, te zwaar geladen schuit, die langs den Yssel kwam aanzeilen, het zy door eenen rukwind, het zy door eenen hollen golfslag, langzaam begon te zinken. Twee menschen, namelijk Egbert de Ridder, van Zwolle, en deszelfs zoon, Dirk, die ‘er zich als Schippers op bevonden, sprongen, vertrouwende op hunne bekwaamheid in ’t zwemmen, over boord. De zoon, die groote zwaare laarsen, en eene dikke buis aan had, zonk, en was, bij het afzenden van het bericht, nog niet weder gevonden; doch de vader werd door lieden, die aan den oever stonden, en dit ongeluk zagen gebeuren, op zyn rug dryvende, met een plank op zyn buik, waarom hy zyne armen geslagen had, gezien. Jan Martens van den Harsenhorst, die zich onder de toezieners bevond, begaf zich, te gelyk met zyn’ buurman, Jan Koning, zyn’ zoon Albert, en zyn knegt, in weerwil van den allerhevigsten stroom der rivier, in een schuitje, naar den, zich in zulk een groot gevaar bevindenden, man toe, en hadden het geluk denzelven in de schuit en aan de wal te krygen. Daar gekomen zynde, was de algemeene roepstem “hy is dood” des niettegenstaande poogde men, en hierin was Jan Martens van den Harsenhorst de voorganger en raadgever, den schynbaar dooden, door rollen, verwarmen, genever, en azyn, wederom by te brengen, het geen echter eerst om half elf des avonds, nadat hy reeds om drie uuren was opgehaald, gelukte. Toen was het, dat hy eerst duidelyke tekenen van herleving deed blyken, die sedert hoe langer hoe meer toenamen, en zyne volkomene herstelling ten gevolge hadden.
Jan Martens van den Harsenhorst is voor deze redding met de Gouden eerepenning beschonken.

2 vragen
Is de hier bedoelde Jan Martens inderdaad Jan Willems de Velde Harsenhorst?
Waarom werd hij Jan Martens genoemd?

Eerder is op dit forum duidelijk geworden dat Jan Willems "gemeenlijk Jan Martens genaamt" wordt. Volgens de volkstelling 1795 heeft Jan Willems, met enkele huizen ertussen, een buurman die Jan Jans Koonek heette en die visser was. Dat zou het schuitje kunnen verklaren dat in het stukje genoemd wordt. In de quotisatie van 1808 voor Wilsum is sprake van Jan Willems en iets meer mensen ertussen een Jan Koning.

Op 's Heerenbroek/Veecaten woonde ook een Jan Martens; zijn vader, Marten Jans, was afkomstig van Harsenhorst. Diens vader, Jan Martens, was meier op de Harsenhorst tot ca 1754. Zou deze Jan Martens, de kleinzoon van de eerdere meier op de Harsenhorst, bedoeld kunnen zijn?
Het lijkt me minder waarschijnlijk: in de 1e plaats woont hij niet in Wilsum of op de Harsenhorst, daarnaast heeft hij geen Jan Koning in de buurt wonen (misschien nog wel afhankelijk van de vraag of Jan Koning aan de Wilsummer kant van de Harsenhorst woonde of juist aan de andere kant). En in de 3e plaats wordt hij nergens, voor zover mij bekend, met de toevoeging Harsenhorst genoemd. In de 4e plaats zou het aannemelijker zijn dat er Veecaten of 's Heerenbroek zou hebben gestaan ipv Harsenhorst.
Kortom de hier bedoelde Jan Martens lijkt mij Jan Willems de Velde Harsenhorst. Mede gelet op het feit dat bekend is dat hij blijkbaar doorgaans Jan Martens werd genoemd.

Maar waarom werd hij Jan Martens genoemd?
Zijn schoonvader was Albert Jans (eerste 2 vrouwen Derkje Alberts en Geertje Alberts) en zijn laatste schoonvader was Marten Jans (Elsje Martens). Albert en Marten waren zonen van Jan Martens die in ca 1755 is overleden en meier was op de Harsenhorst. De moeder van Jan Willems (Hendrikje Jans) was een dochter van deze Jan Martens. Jan Willems was dus sterk verbonden met deze Jan Martens zou je kunnen zeggen. Maar is dat voldoende om die naam dan ook te hebben? Jan Martens was voor 1754 met schulden van de Harsenhorst vertrokken en woont in 1751 in De Kroon (waar zijn broer Berent Martens toen eigenaar was (geweest?). het lijkt me niet direct een aanbeveling om dan de naam Jan Martens te gaan gebruiken. Maar waarom wel? Zijn er mogelijk andere aanwijzingen?

[Egbert_]

Er is in het stukje sprake van zyn’ zoon Albert.

Het lijkt me dat de zoon van Jan Martens wordt bedoeld, en niet de zoon van Jan Koning.

Jan Willems de Velde Harsenhorst had een zoon Albert (1785-1832), Jan Martens Holtland niet.

En wat ik veel vaker tegenkom in aktes van voor 1810, is dat de persoon de naam en toenaam van de naamgever draagt,

Het is aannemelijk, dat Jan Willems de Velde Harsenhorst naar moeder's vader vernoemd is. En die heette Jan Martens [Holtland]

[Jan Holtland]

Klopt, het ontbreken van een zoon Albert is een extra reden om de Jan Martens uit ‘s Heerenbroek/Veecaten uit te sluiten. Van Jan Koning zie ik evenmin een zoon Albert.

Wat je noemt over akten voor 1810 ben ik nog niet tegengekomen.
Waarom is het wel aannemelijk dat hij naar moeders vader is genoemd? Qua voornaam zie ik het, maar waarom ook het patroniem? Zijn eigen vader - Willem Swiers (gehuwd met Hendrikje Jans) - was ouderling en burgemeester in Wilsum. Een belangrijk man in die tijd lijkt me. Het lijkt dan aannemelijker dat hij die link zou willen benadrukken dan de link met zijn opa van van moederszijde die een tijdlang pachter was van de Harsenhorst, die hijzelf in bezit had, na het overlijden van zijn schoonmoeder Marrigje Derks.

[Egbert_]

Het mooiste voorbeeld is de doopinschrijving te Rouveen van 26-12-1810. Dan wordt gedoopt
- Klaas Hagewolt, zoon van Hendrik Berents Boesekool en Klaasjen Hendriks Hagewold

De reden zou kunnen zijn, dat Hendrik Berents Boesekool en Klaasjen Hendriks Hagewold al een Klaas hebben laten dopen in 1804, die volwassen is geworden en getrouwd. Maar dat ze de jongste een extra naam hebben gegeven zodat ieder weet wie wie is, en naar wie, in ieder geval de jongste, vermoemd is.

Klaas Hagewolt blijft ook na 1811 die dubbele voornaam gebruiken: https://www.wiewaswie.nl/nl/detail/18311837

Naar ik zie het vooral voorkomen als beide opa's dezelfde voornaam hebben.

Verder is het in dit geval maar de vraag of het de keuze van Jan Willems zelf was om Jan Martens genoemd te worden. Het kan ook gewoon zijn omdat ze daar rond de Harsenhorst weten dat hij een kleinzoon is van Jan Martens. En dat anderen, met name de buren, hem daarom Jan Martens noemen. Kleinzoon van hun oude buurman. Want waarschijnlijk gaat het hierboven om een getuigenverslag. En dan krijgt iemand de naam zoals men hem in de omgeving kent. Mogelijk niet zoals hij zichzelf het liefst noemt.

Want in offiiciële documenten heet hij wel Jan Willems, en later Jan Willems de Velde Harsenhorst. De Velde naar zijn vader, en Harsenhorst naar zijn woonplaats.
Zijn oom heette in 1748 al Ten Velde
trouwboek Mastenbroek:

• op attest. van Zallik ten Houwelijk geproclameert
  voor de iiide maal
  Dirk Zwiers ten Velde J.M. van Wijhe, thans wonende op 's Heerenbroek, met
  Beerentje Hendriks Gansebroek J.D. in Veekaten.
  Den 27 April at¬test. gegeven om te Zallik bevestigt te worden.

Het blijft dus allemaal een beetje gissen. Zekerheid heb ik niet. Maar zelf vind ik het wel aannemelijk, dat Jan Martens dezelfde is als Jan Willems (de Velde Harsenhorst).

[Jan Holtland]

Dank voor de reacties.

Zekerheid zal moeilijk te krijgen zijn.
Ik heb zelf nog gedacht aan het voorkomen van dubbele namen. Er waren in Wilsum, als ik kijk naar het trouwboek, 3 mannen met Jan Willems als naam. Dat zal mogelijk verwarring hebben gegeven. Ondanks dat 1 in Uiterwijk woonde, 1 in Wilsum en 1 op Harsenhorst. Er was ook wel een Jan Martens, maar die woonde lijkt me in Zalk en huwde in Wilsum.

Er was mogelijk nog herinnering aan Jan Martens als meier op de Harsenhorst. Hij had er tenslotte dik 30 jaar gewoond. En was ook de opa van Jan Willems.

Dat lijken me redelijke verklaringen. Maar ik geef ze graag voor betere.

[h.fix]

1787, 20 april .
Wij Willem Herms en Evert Stolte schepenen te Wilsum doen cond en certificeren door deze dat voor ons in den gerigte erschenen zijn Jan Willems van Harsenhorst en Derkje Alberts echtelieden tutore marito, en dan nog hij Jan Willems gemeenlijk Jan Martens genaamt als gemagtigde van de Ed: Juffer Margeretha Lidia van Sonsbeek, luid procoratie voor burgemeester en schepenen en raden der stad Zwolle indato 18 april dezes jaars op hem gepasseerd welke alhier gelezen en van volle waarde erkent is, verklarende de comparanten verkogt te hebben voor een volle en welbetaalde summa van penningen, waarvoor zij quiteren bij dezend aan Berent Schoonhoven en Maftelt van Werven echtelieden, der zelver erven of regt verkrijgende, vier morgen land en hagen de Senneke genaamt, gelegen onder deze stads jurisdictie langs de Sennekerweg.

Bron: Gak, inv.nr.3365 pag 30