Het is niet bekend hoeveel dagboeken over de Tweede Wereldoorlog bewaard zijn gebleven. Vermoedelijk zijn het er enkele duizenden. Bij het NIOD bevinden zich ruim 2.100 oorlogsdagboeken. In de archieven van Collectie Overijssel zijn een tiental exemplaren te vinden. Onlangs is deze verzameling uitgebreid met vijf dagboeken van de Deventer familie Veldwachter.
Van 1922 tot zijn plotselinge overlijden in 1963 was Hendrik Veldwachter de oprichter, eigenaar en directeur van Drukkerij Ovimex, destijds gevestigd aan de Hallenstraat in Deventer. Ovimex huisde in de oude machinekamer en het oude ketelhuis van de N.V. Deventer IJzergieterij v/h J.L. Nering Bögel, die in 1932 failliet was gegaan. Veldwachter en zijn vrouw Anne woonden met hun zoon Tommy en dochter Betty in een bovenwoning bij de drukkerij.
Journalist Leo Enthoven werkt aan een boek over de geschiedenis van Deventer als drukkerijstad. Tijdens zijn onderzoek naar de historie van Drukkerij Ovimex kwam hij het oorlogsdagboek van Hendrik Veldwachter tegen. En even later ook de oorlogsdagboeken van Hennie Veldwachter-Jeurlink, de schoonzus van Hendrik Veldwachter, en Truus Veldwachter, nicht van de drukkerijbaas.
Dagboek Hendrik Veldwachter, 17 april tot 1 mei 1945. (Klik voor vergroting).
Hendrik Veldwachters oorlogsdagboek is tot nu toe het enige dagboek dat is geschreven door een eigenaar, of andere hoge functionaris, van een drukkerij tijdens het naziregime in Nederland. Dat is opmerkelijk en uniek omdat drukkerijen tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelden. Zij informeerden de bevolking over allerlei dagelijkse zaken (familieberichten, lokale nieuwtjes, sportuitslagen enz.) en brachten nieuws over onderwerpen die van levensbelang waren (welke voedselbonnen zijn wanneer geldig, de avondklok, wanneer men de IJsselbruggen mocht passeren enz.). Kranten speelden een hoofdrol, maar gedrukte pamfletten en plakkaten ook.
Eigenaren en andere topfunctionarissen bij drukkerijen worstelden met duivelse dilemma’s. Er was maar één manier om te voorkomen dat de Duitsers hun kostbare machines roofden en hun hoogopgeleide personeelsleden naar hun Heimat stuurden om in hun oorlogsindustrie te gaan werken. De enige oplossing was drukwerk voor de Duitsers en hun Nederlands NSB-handlangers te verzorgen. Dit is wat Drukkerij Ovimex heeft gedaan.
Veldwachters oorlogsdagboek bestrijkt een relatief korte periode. Zijn eerste notitie dateert van 21 september 1944 en zijn laatste van 1 mei 1945. Die periode blijkt voldoende om een volledige indruk te krijgen van zijn worsteling als zakenman en drukkerijdirecteur. Hij manoeuvreerde slim en had veel ervaring als ondernemer. Hij bereikte al zijn doelen: behoud van zijn personeel én zijn machinepark. Daarbij hielp het dat hij vloeiend Duits sprak.
Dagboek Hendrik Veldwachter, 21 september tot 17 november 1944. (Klik voor vergroting).
Naast zakenman was hij vader, vriend, bevlogen Deventenaar en empathische zakenrelatie. Hij schrijft openhartig over zijn angsten bij de heftige bombardementen van de geallieerden op Deventer, over zijn onzekerheden over de toekomst en hoe hij de ‘moffen’ het beste kon paaien. Maar ook over hoe hij, en zijn familieleden, hongertrekkers uit het westen aan tijdelijk onderdak en voedsel hielpen. En hoe hij op slinkse wijze voedselpakketten liet bezorgen bij vrienden en zakenrelaties in de Randstad.
De dagboeken werden door de familie Veldwachter aan Leo Enthoven geschonken, die de verhalen heeft verwerkt in zijn boek De drukkerijklok stond stil. De originele dagboeken van Hendrik Veldwachter en van zijn nicht Truus heeft hij overgedragen aan Collectie Overijssel.
