In onze collectie vind je documenten van honderden jaren oud. Mensen hadden toen een ander handschrift en ze gebruikten andere termen. In de beschrijving van een inventarisnummer staat alleen een korte samenvatting van wat er in een document staat. Een eenregelige samenvatting van een oorkonde (akte of charter) noemen we een regest. Maar vaak is het natuurlijk nuttig om het gehele stuk goed te lezen.
Collectie Overijssel maakt geen transcripties op verzoek, ook niet tegen betaling. In deze zoekwijzer geven we je tips voor het maken van een eigen transcriptie.
Oude documenten zijn vaak mooi om te zien en geven informatie over bezittingen of afspraken van honderden jaren geleden. Maar hoe kom je erachter wat hier nu precies staat? (0690 inv.nr. 16-2).
Hoe lees en begrijp ik oude documenten?
Het overschrijven of overtypen (ook wel: ‘afschrijven’) van een oude bron in leesbare tekst noemen we transcriberen. Het ontcijferen, dateren en beoordelen van oude handschriften en archiefstukken heet paleografie. Er zijn twee soorten afschriften:
- een diplomatisch afschrift: een getrouwe weergave van de tekst, inclusief regelafbrekingen, meestal met in cursief opgeloste afkortingen;
- een kritisch afschrift (transliteratie): weergave van de tekst volgens afgesproken omzettingsregels.
Bijna alle archiefstukken ouder dan 110 jaar kunnen door ons gescand worden. Meer over hoe dat werkt lees je hier. Je kunt de scans downloaden en thuis op je computer bestuderen. Op de computer kun je inzoomen op de tekst of het contrast vergroten. Dan is een moeilijk handschrift soms beter leesbaar.
Hoe transcribeer ik zelf?
Hoewel er geen vaste regels zijn voor transcriberen, zijn er al wel enkele richtlijnen waar je je aan kunt houden.
De website Wat Staet Daer kan je helpen met het ontcijferen van tekens die je niet goed begrijpt. Ook is er een forum om vragen op te stellen. Collectie Overijssel heeft ook een eigen forum.
Bij Collectie Overijssel geven we regelmatig een workshop lezen van oud-schrift. Hou onze Agenda in de gaten voor de eerstvolgende cursusdatum.
Kan ik gebruik maken van AI?
Kunstmatige intelligentie (AI) helpt ons bij het ontcijferen van handschriften. Transkribus is een systeem dat gebruikmaakt van AI en machine learning om handschriften te transcriberen. Met Transkribus kun je oude teksten, charters of handgeschreven brieven leesbaar maken. Je kunt een gratis Transkribus-account aanmaken en de van onze website gedownloade scans invoeren. De software maakt dan een transcriptie. Het is belangrijk om deze nog wel zelf te controleren.
