Bij Collectie Overijssel houden we ons bezig met het bewaren en behouden van de geschiedenis van Overijssel, in de vorm van kranten, foto’s, tekeningen, documenten, museale objecten en nog veel meer. Bij deze taak hoort ook het beschermen van verouderd of beschadigd materiaal. Willen we onze geschiedenis goed bewaren voor de toekomstige generaties, zijn er af en toe restauraties nodig. Zoals bij de Zwolse werken van Gerrit Grasdorp en de schoolplaat ‘Belegering van een kasteel, het huis Te Voorst 1362’.
De werken van Gerrit Grasdorp
In 1985 kocht het Provinciaal Overijssels Museum zeventien pen- en aquarelwerken van de Zwolse tekenaar en aquarellist Gerrit Grasdorp aan, met behulp van de Vereniging Rembrandt. De werken geven een schitterend tijdsbeeld van Zwolle en omgeving rond het jaar 1700. Momenteel zijn de werken in bezit van de gemeente Zwolle. Een voorwaarde voor de hulp van de Vereniging Rembrandt was dat het aangekochte werk tentoongesteld moest worden. In die staat waren deze werken allang niet meer en dus moest er gerestaureerd worden. Een papierrestauratie wel te verstaan.
Hieronder een voor en na beeld van één van de tekeningen.
Papierrestauratie
Als je je afvraagt hoe zo’n papierrestauratie in zijn werk gaat, ben je hier aan het juiste adres. Jean-Marieke Poot van Bergen Papier Restauratie heeft de werken van Grasdorp voor ons gerestaureerd. Haar studie tot restaurator deed ze aan de UVA, “Die heb ik afgerond en op dat moment was er in Nederland helemaal geen vacature”. Toen is ze voor zichzelf begonnen met werken, en dat doet ze nu nog steeds. “Het is mij heel goed bevallen. Dat komt denk ik omdat er een groot verschil zit tussen restaureren voor instellingen en archieven, en voor particulieren. De combinatie tussen die twee maakt het ontzettend leuk. Nu ben ik overal in het land inzetbaar.”
Wat is er dan zo anders aan die twee? “In hoeverre gaan we voor iets mooi maken – wat je voor particulieren veel doet, want die willen iets aan de wand hebben hangen wat er gewoon goed uitziet. En in hoeverre zorg je ervoor dat het object voor de toekomst bewaard blijft. Dan is de esthetiek wat minder belangrijk, dus kijk je naar hoe het object bewaard blijft, zonder dat je al te veel ingrijpt”. Zo’n restauratieproces brengt dus ook ethische kwesties met zich mee. En de combinatie? “Dat maakt mijn werk -voor mij- ook zo leuk. Voor een particulier ga je veel verder, maar dat is als restaurator juist heel erg leuk om te doen. Bleken is bijvoorbeeld zoiets wat je in een museum bijna nooit zou doen en voor particulieren veel vaker.”
Het proces
Als voorbeeld gebruikt Jean-Marieke de schoolplaat die ze laatst voor Collectie Overijssel gedaan heeft. “Ik had een voorstel gedaan tot restauratie. Dat was enerzijds een natbehandeling. Vooral omdat de vraag vanuit jullie was, of de vlekken en verkleuringen er uitgehaald konden worden”, Maar de schoolplaat zit op karton geplakt; “Dat is ook onderdeel van het object en juist het typerende aan die schoolplaat natuurlijk.” Als je de kaart nat zou willen behandelen, wat de enige manier is om vlekken en verkleuringen uit een object te halen, zou deze losgehaald moeten worden van het karton. Maar dat kan niet zomaar: “Dan is het zo dat het karton, wat onderdeel is van het originele object, verloren gaat. Daarna zou ik hem natuurlijk wel opnieuw op karton kunnen bevestigen, maar het verwijderen van het karton doet afbreuk aan de authenticiteit van het object. Soms is dit echter toch noodzakelijk. En dan kom je bij de ethische kwestie, wat geef je hier de voorkeur? Hoe moet je dit benaderen?”
Er was ook een optie tot droge behandeling, maar “Die haalt dus visueel weinig uit, omdat je het loszittende vuil wel weg kan vegen met kwast, met gum enzovoorts. Alleen de echte vlekken zal je daar niet goed genoeg mee uitkrijgen”. Vanwege de authenticiteit van het object is er gekozen voor de droogbehandeling. “Dan zal je zien dat een resultaat visueel net iets minder bevredigend is, maar het originele object heb je dan nog wel volledig. Dat is ook zeker wat waard.”
Uiteindelijk heeft Jean-Marieke geprobeerd het ‘lokaal’ schoon te maken, met filtreerpapier. Dat heeft een soort zuigende werking. “Het filtreerpapier heb ik natgemaakt en daarmee ben ik stukje voor stukje aan de voorzijde gaan deppen. Toen bleek dus dat er best wel heel veel vuil vanuit de voorzijde uitkwam, waardoor ik toch een soort van middenweg heb kunnen kiezen tussen het nat behandelen en het droogreinigen.”
Het werk is hierdoor best wel opgefrist. Jean-Marieke was blij verrast. Tot slot heeft ze ook nog met Japans papier een rand aangebracht aan de buitenzijde van het object. “Dat heb ik gedaan met stijfsellijm, wat wateroplosbaar is. Mocht iemand nog beslissen dat het toch niet de bedoeling is geweest, dan kan dat dus heel makkelijk weer verwijderd worden.” Dat is ook iets wat binnen de restauratie een standaard is. Ervoor zorgen dat alles wat je doet reversibel is. “Je maakt dingen, je voegt dingen toe, maar je probeert er altijd voor te zorgen dat het weer terug kan naar de oude situatie, met de inzichten van de toekomst.” Dat hele reversibel zijn moet je ook weer niet te strikt nemen. Bij bepaalde behandelingen zijn er gewoon dingen die blijvend zijn. Zoals wanneer je een papier in een badje met water doet, het uitzet en nooit meer zo krimpt als dat het was in originele staat.
De Grasdorp-werken blijven voorlopig nog even in ons depot liggen, tot we een mooi plekje hebben gevonden in museum ANNO. De schoolplaat kan je binnenkort al wel komen bewonderen in museum ANNO, die op 12 mei haar deuren opent.
Hieronder kan je het voor en na beeld van de schoolplaat ‘Belegering van een kasteel, het huis Te Voorst 1362’ alvast bekijken.
– Douwe Borger, stagiair PR & communicatie
