Doorgaan naar de inhoud

Wat is de P.O.D./P.R.A.?

De afkorting P.O.D. staat voor Politieke Opsporingsdienst. Het Militair Gezag richtte deze speciale opsporingsdienst op in de bevrijde gedeelten van Nederland. De dienst onderzocht en arresteerde personen die verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter. 

In 1946 kwam het Militair Gezag ten einde. Het ministerie van Justitie vormde de bijzondere opsporingsdiensten (P.O.D.) om tot de Politieke Recherche Afdeling (P.R.A.) van de Bijzondere Rechtspleging. 

De Bijzondere Rechtspleging is de naam van het aparte rechtssysteem voor de berechting van collaboratie, oorlogsmisdaden en landverraad na de oorlog. Het normale strafrecht in Nederland bood niet genoeg mogelijkheden hiervoor. Bovendien kon het de grote aantallen niet aan. De Bijzondere Rechtspleging bestond uit allerlei verschillende instellingen, waaronder bijzondere gerechtshoven en Politieke Opsporingsdiensten. 

De archieven van alle bijzondere opsporingsdiensten zijn op den duur verzameld in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (C.A.B.R.). Dit archief wordt beheerd door het Nationaal Archief in Den Haag. Delen van de archieven van de diensten in Zwolle, Kampen, Steenwijk en Zwartsluis zijn echter nooit overgebracht naar Den Haag. Ze worden beheerd door Collectie Overijssel. 

De inventaris van het P.O.D./P.R.A. archief kun je hier bekijken.

Hoe vind ik een persoon?

In dit archief zit informatie over personen die verdacht werden van collaboratie met de bezetter. Lang niet alle verdachten zijn ook veroordeeld. Sommige mensen zijn vrijgesproken. Daarnaast is er informatie te vinden over omstanders, verzetsdeelnemers en oorlogsslachtoffers.  

Zoek je een persoon? In de inventaris staan vanwege privacyoverwegingen geen namen. Je kunt dus niet zelf op naam zoeken.

Stuur een e-mail naar info@collectieoverijssel.nl. Vermeld hierin de volledige naam, de woonplaats tijdens oorlog en de geboortedatum indien bekend. Wij kunnen voor je zoeken naar namen die niet in de inventaris staan.  

Heb je archiefstukken gevonden die je wilt bekijken? Je kunt deze stukken inzien op de studiezaal in Zwolle. Maak eerst een afspraak via de afsprakentool. Reserveer vervolgens de archiefstukken door te klikken op het aanvraagicoon bij elk archiefstuk. Bekijk de volgende pagina voor hulp bij het maken van een afspraak en het reserveren van stukken: Afspraak studiezaal

Let op: dit archief bevat bijzondere en strafrechtelijke persoonsgegevens. Als onderzoeker accepteer je de verantwoordelijkheid om zorgvuldig om te gaan met alle persoonsgegevens in dit archief en je te houden aan de AVG. Gebruik de persoonsgegevens van mogelijk nog levende personen alleen voor je eigen onderzoek. Je mag de gegevens niet verspreiden zonder toestemming van de persoon in kwestie en je mag personen ook niet opsporen aan de hand van de in archieven gevonden informatie. Houdt ook rekening met het recht op privacy van nabestaanden. Ga daarom net zo zorgvuldig om met persoonsgegevens van al overleden personen.

Hoe je om kunt gaan met de AVG staat verder toegelicht op pagina 3 van ons bezoekersreglement onder het kopje ‘Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)’. 

De informatie in dit archief kan schokkend zijn. Praten over je ervaring helpt. Je kunt terecht bij:
ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum
Stichting Werkgroep Herkenning 

 

Waarom zijn sommige namen afgeschermd?

In de Archiefwet is vastgelegd dat beperkt openbare archieven na afloop van een vastgestelde termijn alsnog openbaar worden. Iedereen mag openbare archiefstukken bekijken op de studiezaal. De AVG-wetgeving bepaalt dat persoonsgegevens van mensen die nog in leven (kunnen) zijn, beschermd moeten worden.    

Het P.O.D./P.R.A. archief is in 2025 openbaar geworden. Daarom is de inventaris gepubliceerd en kun je stukken aanvragen ter inzage in de studiezaal. Het archief heeft toegangsnummer 0726. In de titel van deze stukken staan soms namen. Dit zijn bijzondere en gevoelige persoonsgegevens die wij vanwege de AVG niet online mogen delen. Daarom zijn deze namen afgeschermd in de inventaris.

Wat vind je in het archief?

Dit is de regionale politiedienst van de Bijzondere Rechtspleging. Deze dienst had als taak het opsporen, onderzoeken en aanwijzen van personen die verdacht waren van collaboratie.  

Collectie Overijssel beheert archieven van de P.O.D./P.R.A. in Zwolle, Kampen, Steenwijk en Zwartsluis. Deze archieven bevatten onder andere informatie over de organisatie van de dienst, over (verdachte) bedrijven en personen uit de regio en over gebeurtenissen tijdens de oorlog.  

Alleen het archief van de Zwolse dienst bevat persoonsdossiers. De persoonsdossiers van Kampen, Steenwijk en Zwartsluis liggen in het C.A.B.R. (Nationaal Archief). 

De I.V.D./B.N.V. had als taak de Duitse spionage-, sabotage- en propaganda-activiteiten op te sporen en op te ruimen. Indien een gevangene of voortvluchtige door P.O.D./P.R.A. verdacht werd van deze activiteiten, nam het B.N.V. de zaak over. Personen konden ook door of op last van het B.N.V. worden gearresteerd. 

De I.V.D./B.N.V. verzamelde informatie uit allerlei bronnen. In het archief vind je rapporten met verklaringen over diverse personen, zaken en gebeurtenissen tijdens de oorlog. De verklaringen gaan over oorlogsmisdrijven, maar ook over bijvoorbeeld verzetsmensen en onderduikers. 

De S.O.O.M. was een bureau met als taak het opsporen en gevangenzetten van oorlogsmisdadigers. Dit bureau had een hoofdbureau in Amsterdam en 13 subcommissies, waaronder een in Zwolle. De rechercheurs die voor de subcommissie werkten, waren verbonden aan de P.O.D./P.R.A. 

De S.O.O.M. te Zwolle legde zaakdossiers aan van gepleegde oorlogsmisdaden. Hieruit werden vervolgens persoonsdossiers aangelegd van verdachten van oorlogsmisdaden. Een aparte plek hierin hadden de dossiers over Kamp Erika. Een deel van deze dossiers is overgebracht naar het NIOD en naar het Nationaal Archief. Je kunt ze daar raadplegen.   

Het gaat hier om stukken van de 15e sectie van de inlichtingendienst van het Canadese leger uit de bevrijdingsperiode: april-mei 1945. Dit materiaal is aangetroffen in het archief van de I.V.D. De archivalia bevatten ook stukken van de Nederlandse Strijdkrachten te Epe (Gelderland).