Welke rechtbankarchieven zijn er bij Collectie Overijssel?
In 1811 voerde Napoleon zijn rechtssysteem in Nederland in en in 1838 hervormde Nederland dit systeem. De rechtbankarchieven veranderen dus ook door de tijd heen.
Rechtbank van Eerste aanleg / Arrondissementsrechtbank
Overijssel werd in 1811 opgedeeld in drie arrondissementen: Almelo, Deventer en Zwolle. Elk arrondissement kreeg een Rechtbank van de Eerste Aanleg. De rechter van deze rechtbank deed uitspraak bij grote of moeilijke zaken. Als iemand in beroep ging, moest hij of zij ook naar de Rechtbank van Eerste Aanleg. Vanaf 1838 heetten deze rechtbanken ‘arrondissementsrechtbanken’.
Vredesrechter / kantongerecht
Elk arrondissement was onderverdeeld in kantons. Elk kanton had een Vredesrechter. De vredesrechter kon uitspraak doen over kleine vorderingen en overtredingen. Vanaf 1838 heten deze rechtbanken ‘kantongerechten’.
Hof van Assisen en andere rechtshoven
In 1811 kreeg de provincie ook een Hof van Assisen. Dit Hof beoordeelde misdrijven die werden toegewezen door het Hooggerechtshof in Den Haag. Vanaf 1838 nam de arrondissementsrechtbank die taak over. Ook bestonden er in de eerste periode na 1811 bijzondere hoven waar bepaalde misdrijven en bepaalde categorieën personen werden berecht. Deze werden in 1814 afgeschaft.
Wat is er nog meer veranderd?
Arrondissementsrechtbank Deventer is opgeheven in 1877. Verder zijn de rechtsgebieden van de verschillende rechtbanken meerdere keren gewijzigd. In 1933 zijn een aantal kantongerechten opgeheven en zijn de gemeentes die hier toe behoorden onder andere kantongerechten gaan vallen. Meer hierover lees je in de inleiding van archief 0109.
Wat voor soort rechtszaken kan ik vinden in het rechtbankarchief?
Vaak zijn rechtbankdossiers geordend op datum of op rolnummer. Voor sommige zaken zijn aparte toegangen. Je kunt dan zoeken op naam in een alfabetische klapper of op rolnummer in rolboeken. Onze dienstverlening kan hierbij helpen. Dit voorkomt dat je alle zaken moet doorbladeren.
- Strafzaken: In elk rechtbankarchief zitten strafzaken. Soms worden deze ook wel correctionele zaken genoemd. Je vindt deze zaken onder de kop rechtspraak. Bij de arrondissementsrechtbank vind je ook de zaken van de kinderrechter en politierechter.
- Faillissementen: Faillissementdossiers van bedrijven zijn rekestdossiers. Je vindt deze onder burgerlijke zaken bij de arrondissementsrechtbank.
- Echtscheiding: Echtscheidingszaken zijn meestal dagvaardingdossiers. Je vindt deze onder burgerlijke zaken. Zie ook de aparte zoekwijzer over echtscheidingen.
- Krankzinnigheid: Om iemand op te laten nemen in een zogenaamd ‘krankzinnigengesticht’, moest een rechter toestemming geven. Dit gebeurde bij rekest. De rekestdossiers bevinden zich onder burgerlijke zaken bij de arrondissementsrechtbank.
- Curatelestelling: Rekestdossiers over het onder curatelestelling van een handelingsonbekwaam persoon bevinden zich onder burgerlijke zaken bij de arrondissementsrechtbank.
- Onder toezichtstelling: Rekestdossiers over de ondertoezichtstelling van minderjarigen bevinden zich onder burgerlijke zaken bij de arrondissementsrechtbank.
- Adoptie: Rekestdossiers over adoptie bevinden zich onder burgerlijke zaken bij de arrondissementsrechtbank. Zie ook de aparte zoekwijzer over adoptie.
- Voogdij: Documenten over voogdij zijn te vinden bij het kantongerecht en de arrondissementsrechtbank. Zie hiervoor de aparte zoekwijzer over voogdij.
Archievenoverzicht
1811-1838
Provinciaal gerecht
0088 Hof van Assisen in het Departement der Monden van den IJssel en van den Procureur-Crimineel bij dat Hof 1811-1838
Vredegerechten 1811-1838
0099 Vredegerecht Oldenzaal
0097 Vredegerecht Hasselt
0102 Vredegerecht Raalte
0095 Vredegerecht Goor
0092 Vredegerecht Almelo
0093 Vredegerecht Delden met Ambtenaar van het Openbaar Ministerie
0103 Vredegerecht Steenwijk
0104 Vredegerecht Vollenhove
0105 Vredegerecht Zwolle
0101 Vredegerecht Ootmarsum
0098 Vredegerecht Kampen
0094 Vredegerecht Deventer
0096 Vredegerecht Hardenberg
0100 Vredegerecht Ommen
Rechtbanken van Eerste Aanleg 1811-1838
0091 Rechtbank van Eerste Aanleg te Zwolle
0089 Rechtbank van Eerste Aanleg te Almelo
0090 Rechtbank van Eerste Aanleg te Deventer
1838-1989
0107 Arrondissementsrechtbank Deventer | 1838-1877
Arrondissementsrechtbank Almelo | 1838-1989
0106 Arrondissementsrechtbank te Almelo, 1838 – 1969, Parket van de Officier van Justitie te Almelo, 1845 – 1969, Ambtenaar van het Openbaar Ministerie te Almelo, 1857 – 1897, Kamer van Toezicht op notarissen en kandidaat-notarissen te Almelo, 1935 – 1971 en de afdeling Almelo van het Nederlandsch Genootschap tot zedelijke verbetering der gevangenen, 1850 – 1883
0106.1 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Almelo (1966) 1970 – 1979 (1984)
0106.2 Arrondissementsrechtbank, het Parket van de Officier van Justitie en de Kamer van Toezicht op de Notarissen en Kandidaat-Notarissen te Almelo 1980-1989
Arrondissementsrechtbank Zwolle | 1838-1989
0108.1 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Zwolle 1838-1939
0108.2 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Zwolle 1940-1949 (1974)
0108.3 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Zwolle 1950-1959
0108.4 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Zwolle 1960-1969
0108.5 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Zwolle 1970-1979
0108.6 Arrondissementsrechtbank en Parket van de Officier van Justitie te Zwolle 1980-1989
Kantongerechten in Overijssel
0109 Kantongerechten in Overijssel 1838-1959
Betreft kantongerechten te Almelo, Delden, Deventer, Enschede, Goor, Kampen, Oldenzaal, Ommen, Ootmarsum, Raalte, Steenwijk, Vollenhove en Zwolle.
0109.1 Kantongerecht te Almelo 1960-1969 (1975)
0109.6 Kantongerecht te Almelo 1970-1979 (1983)
0109.10 Kantongerecht te Almelo 1980-1989
0109.2 Kantongerecht te Enschede 1960-1969 (1972)
0109.7 Kantongerecht te Enschede 1970-1979 (-1993)
0109.11 Kantongerecht te Enschede 1980-1989
0109.3 Kantongerecht te Steenwijk (1929) 1940-1993
0109.4 Kantongerecht te Zwolle (1934) 1940 – 1979 (1983)
0109.9 Kantongerecht te Zwolle (1979) 1980-1989 (1994)
0109.5 Kantongerecht te Deventer (1931) 1940 – 1979 (1985)
0109.8 Kantongerecht te Deventer (1979) 1980 – 1989 (1994)
Archieven van andere rechtsprekende of adviserende instanties
0611 Reclasseringsraad Zwolle 1948-1984
0610 Reclasseringsraad Almelo (1921) 1948-1985
0406 Commissie Beheersconflicten te Enschede 1948-1949
0405 Commissie Beheersconflicten te Zwolle 1948-1951
1667 Tuchtrechter voor de prijzen in het Arrondissement Almelo 1945-1951
0352 Tuchtgerecht voor de prijzen te Almelo 1945-1951
0352.1 Tuchtgerecht voor de prijzen te Zwolle 1945-1951
0449 Tuchtrechter voor de Voedselvoorziening te Zwolle 1941-1953
0450 Tuchtrechter voor de Voedselvoorziening te Almelo 1941-1951 (1953)
0355 Voogdijraad, later Raad voor de Kinderbescherming te Zwolle 1905-1991
0354 Voogdijraad, later Raad voor de Kinderbescherming, te Almelo 1905-1985
0134.2 Krijgsraad en auditeur-militair in het voormalige zevende militaire arrondissement 1831-1867
0134.1 Krijgsraad en Auditeur-Militair in het 7e Militaire Arrondissement
0632 Ambtenarengerecht en Raden van Beroep te Zwolle 1957-1979 (1992)
1397 Regionaal Medisch Tuchtcollege te Zwolle (1930) 1931-1973
0726 POD / PRA (beperkt openbaar)
0135 Distributiegerecht in Eerste Aanleg te Zwolle 1918-1921
0707 Commissie inzake het onderzoek naar de Grootburgerrechten 1908-1909
Woorden en termen in rechtbankarchieven
Alle rechtbankarchieven zien er verschillend uit. Dat komt omdat er niet één systeem was om documenten op te bergen. Ook is de taal soms moeilijk of worden er verschillende termen gebruikt voor dezelfde dingen.
In rechtbankpapieren staan vaak veel moeilijke woorden. Soms is het lastig om te begrijpen wat de schrijvers precies bedoelden. Daarom leggen we op dit papier een aantal woorden uit.
Staan de woorden die je zoekt niet hieronder? Of heb je een andere vraag? Dan kun je ons mailen of bellen.
Wat voor papieren heb je voor je?
Beschikking: Het definitieve besluit van de rechter. Vaak gaat dit over een rekest. Dat is een vraag aan de rechter om iets te beslissen, bijvoorbeeld over een adoptie.
Dagvaarding: Een bevel om naar de rechtbank te komen. Als je een rechtszaak begint tegen iemand, stuur je deze persoon een dagvaarding. Dit is dus een rechtszaak tussen twee partijen, bijvoorbeeld een echtscheiding of een strafzaak.
Getuigenis: Dit is een verhaal van een persoon die bij de rechtszaak is betrokken. Dit verhaal is niet hetzelfde als bewijs. Het kan dus best zijn dat het niet helemaal klopt wat er in een getuigenis staat.
Proces-verbaal: Het verslag van een rechtszaak. In het verslag staat wat er is gezegd in de rechtszaal. Soms staat er meer in, bijvoorbeeld een advies van een expert.
Rekest: Een vraag aan de rechtbank. Een persoon vraagt aan de rechter om een besluit te nemen ergens over, bijvoorbeeld om een naam veranderen.
Vonnis: Het definitieve besluit van de rechter. Vaak gaat dit over een dagvaarding. Dat is een rechtszaak tussen twee partijen die het niet met elkaar eens zijn.
Wie komen hierin voor?
Eiser(es): De persoon die een rechtszaak start tegen een ander persoon. De eiser stuurt een dagvaarding.
Gedaagde: De persoon tegen wie de eiser een rechtszaak start. De gedaagde ontvangt een dagvaarding.
Officier van justitie: Bij een strafzaak besluit de officier of de verdachte naar de rechter moet. In de rechtszaal legt de officier aan de rechter uit waarom de verdachte voor de rechter staat. En welke straf hij/zij eist tegen de verdachte.
Partij: Eén kant in een rechtszaak tussen twee kanten. Een partij kan één persoon zijn, maar ook meerdere personen, of een bedrijf. Om het simpeler te maken noemt de rechtbank beide kanten ‘partijen’.
Let op! Stel, jouw twee broers beginnen een rechtszaak tegen een buurvrouw. Dan zijn jouw broers partij A. De buurvrouw is partij B. In het vonnis staat: “de rechtbank spreekt uit dat partij A compensatie krijgt voor haar kosten. Zij krijgt een bedrag van 50 gulden.” Er staat hier haar en zij, maar toch gaat het over jouw broers. Dat komt doordat het woord ‘partij’ zelf een vrouwelijk woord is.
Procureur: Een procureur was een soort advocaat, maar dan bij één vaste rechtbank. Sinds 2008 zijn er geen procureurs meer. Nu doet een advocaat alles wat vroeger een procureur deed.
Raadsman/Raadsvrouw: Een advocaat.
Requestrant: De persoon die een rekest indient bij de rechtbank. Dat is een vraag aan de rechter om iets te beslissen.
Verbalisant: De persoon die het proces-verbaal schrijft. Dat is het verslag van de rechtszaak. Soms kan de verbalisant ook een boete geven.
Verdachte: Iemand die waarschijnlijk iets heeft gedaan wat volgens de wet strafbaar is. Let op: De rechter heeft nog geen oordeel uitgesproken. Eerst onderzoekt de rechtbank of de persoon echt schuldig is. Soms blijkt dat de verdachte toch onschuldig is. Dan spreekt de rechter hem of haar vrij. Niet elke verdachte is dus schuldig.
Wat voor rechtszaak is dit?
Civiele of burgerlijke rechtszaak: Een rechtszaak tussen twee partijen. Dit kunnen personen, stichtingen of bedrijven zijn. Het is géén rechtszaak tegen de overheid.
Strafzaak: Een rechtszaak van het Openbaar Ministerie (de overheid) tegen een verdachte.
Buitengerechtelijk: Een besluit dat kan worden gemaakt zonder de rechter.
Enkelvoudig of meervoudige kamer: Bij makkelijke rechtszaken beslist de enkelvoudige kamer. Dan is er maar één rechter. Moeilijke zaken gaan naar de meervoudige kamer. Dan zijn er tenminste drie rechters.
Waarom ziet het er zo uit?
Elk vonnis ziet er bijna hetzelfde uit. Dat komt doordat de rechtbank telkens hetzelfde formulier gebruikt.
Dat formulier is eigenlijk één hele lange zin. Die zin is opgehakt in kleine stukjes. In deze zin probeert de rechtbank in één keer alle redenen en conclusies te vertellen.
Soms zijn er stukjes van de zin doorgestreept. Dat betekent dat die stukjes niet pasten bij de situatie. Die hoefden ze dan niet in te vullen.
Het formulier ziet er bijvoorbeeld zo uit:
De enkelvoudige civiele kamer, in de zaak aanhangig tussen <partij A> en <partij B>
Overweegt:
ten aanzien van de feiten ………………………
ten aanzien van het recht ………………………
rechtdoende in naam de koningin ……………………
Als je dat probeert te vertalen in gewoon Nederlands krijg je dit:
De rechter, in de rechtszaak tussen deze twee partijen, <partij A> en <partij B>
Bekijkt
wat er is gebeurd ……………………………
en wat de wet hierover zegt ………………
en besluit daarom: …………………………
